W historii zdarzały się wielkie konie, które zdobyły sławę i wpłynęły na bieg dziejów. Jednym z takich wierzchowców był Bucefał, koń króla Macedonii, Aleksandra Wielkiego. Ich wspólne osiągnięcia i podboje sprawiły, że jego imię jest znane na całym świecie. Kluczowym elementem ich sukcesu była wyjątkowa relacja jaka ich łączyła.
Bucefał był karym ogierem, który uchodził za nieosiągalnego dla zwykłych jeźdźców. Starożytne źródła historyczne podają, że Bucefalus należał do “najlepszej thessalskiej rasy”. Wywodził się z krainy Grecji Tesalii, położonej na południe od Macedonii. Był niezwykle pięknym i silnym wierzchowcem, który przykuwał uwagę. Jego imię pochodzi z greckiego i oznacza “bykogłowy“. Uważa się że wzięło się od znamienia na łopatce w kształcie byczej głowy lub od samego kształtu głowy konia. Według podań był zwierzęciem niezwykle odważnym i inteligentnym.
Początkowo koń ten miał służyć ojcu Aleksandra, Filipowi II. Jednak zrezygnował on ze względu na dzikość i problemy z jego ujeżdżeniem. Wtedy też jeszcze nieletni Aleksander stwierdził, że potrafi oswoić dzikiego konia. Jego ojciec postawił mu jednak warunek – jeśli mu się uda, otrzyma zwierzę w prezencie, a jeśli nie, będzie musiał je kupić sam. Aleksander zwyciężył w zakładzie, zauważając, że koń bał się swojego cienia. Wtedy obrócił go w kierunku słońca i z łatwością dosiadł. Filip musiał kupić konia za niebotyczną cenę 13 talentów. Zdolność obserwacji i umiejętność radzenia sobie z trudną sytuacją, którymi wykazał się Aleksander zwróciły uwagę króla Filipa, który zrozumiał, że jego syn ma w sobie niezwykły potencjał.
Jedna z późniejszych opowieści głosi, że kiedy Aleksander zamówił portret konny u sławnego malarza Apellesa, król nie wyraził zadowolenia z efektu. Wtedy malarz postanowił przyprowadzić Bucefała do swojego warsztatu, a kiedy koń zobaczył swoje odzwierciedlenie, ryknął z dumy. Malarz wtedy powiedział do Aleksandra: “Widzisz, koń zna się na sztuce dużo lepiej niż ty”.
Inna historia mówi o tym, że podczas kampanii azjatyckiej Bucefał został porwany przez rabusiów Mardów. Aleksander, który już wcześniej był zirytowany ich działaniami, poprowadził przeciwko nim ekspedycję karną. Po przekazaniu wiadomości, że ich ziemie zostaną zniszczone, a mieszkańcy zabici, odesłano Bucefała z prezentami i przeprosinami dla starszyzny plemiennej.
Bucefał był zawsze towarzyszem Aleksandra w czasie kampanii wojennych. W trakcie bitew kopał i gryzł wrogów, był niezastąpiony w długiej jeździe, a także bez lęku wkraczał na każdy teren wraz ze swym właścicielem. Uratował też kilka razy życie Aleksandra Wielkiego. Bucefał brał udział między innymi w wielkiej bitwie pod Tebami, Cheroneą, nad rzeką Granik, Gaugamelą i Ipssos. Pomimo odniesionych obrażeń, koń zawsze uparcie i dumnie trwał przy Aleksandrze i był gotów do kolejnych bitew. Z kolei Aleksander dbał o swego rumaka z niezwykłą starannością i pietyzmem.
Koń dotarł z nim nawet do Indii, gdzie zmarł z powodu odniesionych ran w 326 r. p.n.e. nad rzeką Hydaspes. Ostatkiem sił jednak dowiózł swojego pana w bezpieczne miejsce. Aleksander zorganizował dla niego uroczysty pogrzeb, prowadząc osobiście kondukt żałobny. Kazał nawet wybudować dla niego grobowiec. Jedno z miast, które założył, nazwał Bukefalą, to prawdopodobnie dzisiejsza Phalia lub Dźhelam w pakistańskim Pendżabie. Mówi się że koń dożył wieku 30 lat, a sam Aleksander III Macedoński przeżył swojego słynnego konia tylko o 3 lata.
Bucefał stał się symbolem siły, determinacji i jedności, które charakteryzowały Macedończyków pod wodzą Aleksandra. Kult Bucefala i Aleksandra stał się tak popularny, że po nich oczekiwano od każdego zdobywcy, aby miał ulubionego konia. Juliusz Cezar miał jednego, tak samo jak ekscentryczny rzymski cesarz Kaligula, który robił wielkie zamieszanie wokół swojego konia Incitatusa, urządzając dla niego urodziny, jadąc na nim w zbroi Aleksandra i planując uczynić go konsulem.
Współcześnie Bucefał stał się symbolem wiernego konia oraz synonimem narowistego wierzchowca – tak zwanego „ognistego rumaka”. Jest jednym z najbardziej znanych wierzchowców w historii, a współczesna kultura masowa często wspomina owego niezwykłego ogiera. Najwybitniejszy władca w historii – Aleksander Macedoński, zwany Wielkim, musiał mieć najlepszego konia i był nim właśnie Bucefał.
W nowszych dziełach kultury Bucefał jest imieniem konia Reynarta de Bois-Fresnesa – fikcyjnej postaci z cyklu o wiedźminie, w którym tytułowym bohaterem jest Geralt z Rivii. Bucefał to także koń cesarza Morei w powieściowej serii Syn zdrajcy kanadyjskiego pisarza Milesa Camerona. Imię to nosi również rumak Ozymandiasza z serialu Watchmen, a także koń tytułowego bohatera z filmu Przygody barona Münchhausena. Pojawia się także grze przygodowej “Broken Sword: The Shadow of the Templars” z 1996 roku, jedna z postaci odwołuje się do wyścigowego konia, o którym czyta w gazecie, jako “odrodzonego Bucefala”. Symboliczną nazwę „Bucefał” nosi także ukraiński kołowy transporter opancerzony typu BTR-4.
